Βρέθηκα στη Ζάκυνθο, εκεί όπου αναπαύεται ο εθνικός μας ποιητής, Διονύσιος Σολωμός και όπου φυλάσσεται το πλούσιο και ανεκτίμητο έργο του. Στο Μουσείο που φέρει το όνομά του, πήγα για να ανακαλύψω ποιες γυναίκες βρίσκονται μεταξύ των Επιφανών Ζακυνθίων που φιλοξενούνται στις αίθουσές του.
Με δεδομένο ότι η πρώτη Ελληνίδα συγγραφέας ήταν η Ζακυνθινή Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου (1801-1832) που άνοιξε τον δρόμο της νεοελληνικής γυναικείας πεζογραφίας και ότι ο ποιητής Διονύσιος Σολωμός αγάπησε και ύμνησε στο έργο του τη γυναίκα, θεώρησα ότι το Μουσείο θα διαπνέεται από γυναικείο αέρα.
Θυμάμαι τους στίχους από την Ξανθούλα, με τους οποίους με νανούριζε η μητέρα μου:
«Εφούσκωνε τ’ αέρι
λευκότατα πανιά,
ωσάν το περιστέρι
που απλώνει τα φτερά»
Πάντα φέρνω στη μνήμη μου όλες τις προηγούμενες φορές που το επισκέφθηκα από μικρό παιδί, για να νιώθω τον παλμό και την πνευματική διάσταση των προσωπικοτήτων που ζουν πέρα από τον χρόνο στις αίθουσες του Μουσείου.
Στον 21ο αιώνα το Μουσείο Σολωμού είναι τόπος συνάντησης λογίων, ερευνητών και φοιτητών, με ομιλίες και εικαστικές εκθέσεις στο χώρο του -η πιο πρόσφατη της ζωγράφου Μαρίας Ρουσέα μέχρι 15/1/2023. Είναι βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών το 1978.
Πρόεδρος του ΔΣ από το 2022, είναι η μαθηματικός Ελένη Πυλαρινού. Στηρίζει το «άνοιγμα» του Μουσείου προς τη νεότερη ιστορία. Σε συνέντευξή της στην εφημερίδα ΕΡΜΗΣ αναφέρει: «Θέλουμε να εξελισσόμαστε συνεχώς και να γίνουμε ένα από τα πιο σημαντικά Μουσεία της νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς».
Με ξεναγεί στο Μουσείο η επί 20ετίας Διευθύντριά του, αρχαιολόγος Κατερίνα Δεμέτη και αναφέρεται στην πλούσια διαχρονική δράση του και εκτός των συνόρων. «Συνεργαζόμαστε με ερευνητές από Γερμανικό Πανεπιστήμιο και με το Πανεπιστήμιο Κύπρου, μεταξύ άλλων, ενώ το Μουσείο μας ανήκει στο Δίκτυο Μουσείων Ιονίων Νήσων», διευκρινίζει η κα Δεμέτη.
Αν και ξεκίνησε η σκέψη για τη δημιουργία Μουσείου από τη δωρεά των χειρόγραφων του εθνικού ποιητή, της Ασπασίας Σορντίνα Ριέγκλερ το 1903, η γυναικεία παρουσία στα εκθέματα του Μουσείου είναι περιορισμένη αλλά σημαντική και τείνει να ενισχυθεί. Αυτό αναφέρουν μέλη του ΔΣ που συνάντησα κατά την επίσκεψή μου.
Η γράφουσα δίπλα στον Αντιπρόεδρο ΔΣ συγγραφέα και ποιητή Διονύσιο Φλεμοτόμο, η δωρήτρια του πιάνου του Δ. Λαυράγκα, κα Βάσω Στραβοπόδη και ο Γραμματέας ΔΣ, πολιτικός μηχανικός, Ευστάθιος Γρώππας.
Υπάρχει ειδικός χώρος διαμορφωμένος και αφιερωμένος στην Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου, στη συγγραφέα του 19ο αιώνα. Στην ίδια αίθουσα βρίσκεται και η προσωπογραφία της φεμινίστριας Μαριέτας Γιαννοπούλου-Μινώτου (1900–1962). Ήταν λογοτέχνιδα, ιστοριοδίφης και λαογράφος και μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του πνευματικού κόσμου των Επτανήσων.
Η σύγχρονη γυναικεία εικαστική παρουσία εκπροσωπείται από την γλύπτρια Κατερίνα Χαριάτη- Σισμάνη (1911-1990), μία σπουδαία Ζακυνθινή ζωγράφο και λογοτέχνιδα, που φιλοτέχνησε την προτομή του Ερμάνου Λούντζη και του Σπυρίδωνος Δεβιάζη και την Αμαλία Νταγιάντα, που δώρισε εν ζωή έργα που φιλοτέχνησε ως αυτοδίδακτη ζωγράφος. Τοποθετήθηκαν σε μια μικρή αίθουσα που φέρει το όνομά της, τη μόνη σύγχρονη αίθουσα του μουσείου.
Η αναγνωρισμένη πιανίστρια Αμαλία Νταγιάντα, ήταν και καθηγήτρια πιάνου της μητέρας μου, της αδελφής μου κι εμένα στα μαθητικά χρόνια. Την θυμάμαι στα διαλείμματά να ζωγραφίζει τα περισσότερα από τα έργα που εκτίθενται στο Μουσείο και η συγκίνησή μου είναι μεγάλη. Στην Ιταλία σπούδασε πιάνο με υποτροφία της Ιταλικής Κυβέρνησης, το 1960 και είχε τιμηθεί ως επίτιμο μέλος της Ακαδημίας του Τρεβίζο.
Από το αρχείο του Νικολάου Βαγιακάκου
Είχε μεγάλη αγάπη και στη μητέρα μου και οδοντίατρό της Μιμίκα Παλαιοθοδώρου. Οι δυο αυτές ζακυνθινοπούλες, που μοιράζονταν τη νοσταλγία τους για το νησί στην Αθήνα του ‘70 και την αγάπη τους για την κλασική μουσική, όπως ταίριαξαν στη ζωή, έτσι ταιριαστές είναι στο Μουσείο, εκπροσωπώντας τη σύγχρονη γυναικεία παρουσία, με τη δράση και την προσωπικότητά τους.
Συναντώνται μετά τον θάνατό τους, το 2022 κατόπιν της αποδοχής από το ΔΣ της δωρεάς του αρχείου και αντικειμένων του οδοντιατρείου της Μιμίκας Παλαιοθοδώρου, «ως μιας από τις πρώτες επιστήμονες του νησιού κατά τα πρώτα μετασεισμικά χρόνια», όπως αναφέρεται στην επιστολή για την αποδοχή της δωρεάς και την ένταξη των αντικειμένων και φωτογραφιών στη συλλογή του Μουσείου.
Από το αρχείο της Μιμίκας Παλαιοθοδώρου
Μια μεγάλη επιθυμία της μητέρας μας να τονιστεί η παρουσία της γυναίκας στην ιατρική επιστήμη κατά την μεταπολεμική εποχή, γεγονός πρωτοπόρο για τη γενιά της, αποτελεί αυτή η δωρεά, που υλοποιήσαμε με την αδελφή μου Αλεξάνδρα-Ρεγγίνα. Βρήκε γόνιμο έδαφος στο Μουσείο, επεκτείνοντας τη θέση της γυναίκας και στον ιατρικό κλάδο, εκτός από τις τέχνες και τα γράμματα, που μέχρι σήμερα περιλάμβανε στις συλλογές του.
Αξίζει να αναφερθούμε και στις δωρήτριες Θάλεια Κολυβά καθώς και στην σπουδαία λαϊκή ζωγράφο Έφη Μιχελή, που δώρισε χρήματα για να ολοκληρωθεί η προέκταση του Μουσείου. Το 1968 η αδελφή του συγγραφέα Χαρίκλεια Ξενοπούλου, δώρισε στο Μουσείο την προσωπογραφία του, φιλοτεχνημένη από την ίδια. Εκτίθενται επίσης τα έργα που δώρισε για το έτος Ξενόπουλου η σημαντική σύγχρονη ζωγράφος Ελένη Γούναρη.
Τέλος, να μην παραλείψω να αναφερθώ στις διακεκριμένες ποιήτριες Μάχη Μουζάκη (1920-2016) και στην Λούλα Βάλβη Μυλωνά (1928-2022), οι οποίες με την πένα τους έδωσαν τις δικές τους μάχες σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία.
Η γυναικεία επιρροή είναι κρυμμένη στη γλώσσα του ποιητή μας, στη δημοτική, στις πρώτες λέξεις που του έμαθε η μητέρα του ως παιδί, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η κα Δεμέτη στη συνέντευξη που μου παραχώρησε. Η Αγγέλικα Νίκλη καθόρισε τον τρόπο που εκφράζεται ο ποιητής. Άρα η γυναικεία αύρα και το πνεύμα της είναι εκεί και ας λείπει το πορτρέτο της.
«Η δύναμή σου πέλαγο κι η θέλησή μου βράχος», θυμάμαι τον εθνικό μας ποιητή βγαίνοντας από την πόρτα του Μουσείου προς την Πλατεία Ρούγα και ο Ανδρέας Κάλβος απαντά «ωραία και μόνη η Ζάκυνθος με κυριεύει».
Φωτογραφία Δημητρίου Στραβόλεμου
